1. Erken çocukluk döneminde çocuklara kitap okumak neden önemlidir?

İnsan hayatı için en önemli süreçlerden biri olan erken çocukluk yıllarında çocukların fiziksel, bilişsel, ruhsal, sosyal ve dil gelişimlerinin desteklenmesi gereklidir. Tüm gelişim alanlarının sağlıklı bir şekilde ilerliyor olması çocuğun gelişimini, akademik başarısını, hayata bakış açısını ve toplumsal ilişkilerinin niteliğini etkiler. Erken çocukluk döneminde çocuğa sağlanan uyaranların niceliği ve niteliği gelişimine katkı sağlamaktadır.

Bu dönemde geliştirilmesi gereken alanlardan biri de erken okuryazarlık becerileridir. Bu beceriler okul yıllarındaki akademik başarının güçlü bir destekleyicisidir. Bunun sağlanması için gereken önemli uyaranlardan birisi çocuk kitaplarıdır. Yetişkin –özellikle ebeveyn– tarafından okunan kitaplar aracılığıyla bir yandan yetişkin ile çocuk arasındaki duygusal ve duyuşsal bağ güçlenirken diğer yandan da çocuğun alıcı dil becerileri gelişir.

Bununla beraber çocuklar tekrarlanan kelimeleri duyma, duydukları bu kelimeleri içselleştirerek günlük hayatlarında kullanma, yeni ve farklı konularda bilgi sahibi olma, bu konular hakkında hayal gücünü kullanarak yeni hikayeler üretme ve hikayeleri çevresine aktarma fırsatına sahip olurlar. Bu yolla çocukların algıladıklarını yorumlama ve konsantrasyon becerileri de desteklenir.

2. Kitap okumak çocukların gelişimlerini nasıl etkiler?

Özellikle erken çocukluk döneminde yazısı az-resmi bol olan çocuk kitapları kullanılmaktadır. Bu kitapların en önemli amacı çocuğun duygusal ve ruhsal ihtiyaçlarını karşılamaktır. Çocuklar kendilerine okunan kitaplar aracılığı ile sözlü veya sözsüz iletişim becerilerini anlamlandırarak iletişimin en büyük aracı olan dili etkili ve yerinde kullanmayı öğrenirler. Kitap okumak çocukların dikkat süresini uzatmakla birlikte etkili dinlemeyi sağlar ve başkalarının duygularına ve farklı durumlarda verdikleri tepkilere dair fikirler ve tutumlar geliştirmesine yardımcı olur. Gerçek hayat ile kitabı ilişkilendirerek hayal gücünü kullanmak çocukların farklı bakış açılarına yönelik farkındalık geliştirmelerini sağlar. Bununla birlikte kavram ve kelimeler öğrendikçe dil gelişimi ve bilişsel gelişimi desteklenen çocuk olaylar arasında mantıklı akıl yürütme ve ilişki kurma yeteneklerini de geliştirebilir.

3. Koronavirüs sürecinde çocukların mevcut durumu nedir?

Türkiye’de 30 Nisan 2020’ye kadar eğitime ara verilmesiyle birlikte okul öncesi dönem çocukları anaokulu, anasınıfı, kreş ve gündüz bakımevleri ve çocuk kulüpleri gibi çocukların öğrenme ve yeni beceriler kazanmalarına yardımcı olan sosyal alanlardan uzak kalmaktadır.

Yalnızca kapalı mekanlar değil aynı zamanda çeşitli oyun alanları ve açık hava parkları da hem sosyal mesafe hem de hijyen kuralları nedeniyle çocukların uzak kalacakları alanlardır.

Günlerini evde geçirmek durumunda kalan çocukların uzaktan eğitim, öğretmenlerinin önerdikleri etkinlikler ve ebeveynlerinin online platformlar aracılığıyla eriştikleri etkinlik ve oyunlarla desteklendiği bir süreçteyiz. Bu süreç aileler tarafından bir kayıp olarak görülmemeli aksine verimli olarak değerlendirebilecekleri, ebeveyn-çocuk ilişkisi ve çocuğun başta sosyal-duygusal gelişimi olmak üzere tüm gelişim alanlarına katkı sağlayabilecekleri bir dönem olarak geçirilmelidir.

4. Koronavirüs sürecinde çocuklara kitap okuma alışkanlığı nasıl kazandırılır?

Erken çocukluk döneminde kitapların pek çok faydası olduğu ve çocukların gelişimlerine katkılar sağladığı bilinmektedir. Çocukların okuma yazmayı öğrendikten sonra zevkle ve hevesle kitap okuyabilmelerinin temelleri erken dönemdeki okuma alışkanlığının kazanılmasıyla mümkündür. Koronavirüs sürecinde çocukların evde bulunuyor olmasını onlara erken okuma alışkanlığı kazandırabilmek adına bir avantaja çevirmek mümkündür. Çocuklarda okumanın bir alışkanlık haline gelmesinde en büyük rol ebeveyne veya çocuğa bakım veren yetişkinlere düşmektedir.

Neler yapılabilir?

1. Evde bir kütüphane kurmak, eğer bu mümkün değilse kitapların dizildiği bir alan oluşturmak atılacak ilk adım olabilir.
2. Evde bulunulması gereken bu süreçte çocukla birlikte evde küçük düzenlemeler yaparak çocuğun kendi kitaplarını dizebileceği bir yer ayarlamak, kitaplarıyla bağ kurmasına ve aidiyet duygusunun desteklenmesine yardımcı olacaktır.
3. Çocuğun ebeveynlerini kitap okurken görmesi, kitapların resimleri mevcut ise incelemesi çocuğun kitap ile temasa geçme isteğini arttıracaktır. Bu istek okuma alışkanlığı kazanmanın ilk aşamasıdır.
4. Çocuğa kitap okumak, okurken resimlere bakmasına fırsat vermek, bu resimler ile ilgili sorular sormak ve verdiği cevapları dikkate alarak duygularını ifade etmesini sağlamak kendini yeterli ve önemli hissetmesini sağlayacak ve bunu kitaplar aracılığı ile yapmış olmak kitap sevgisi gelişimini destekleyecektir.

5. Koronavirüs sürecinde çocuklarla ne tür kitap çalışmaları yapılabilir?

Bu dönemde çocuklar kaygı düzeylerinin yüksek olması nedeniyle duygularını yeterince ifade edemeyebilirler. Süreç boyunca kitapların etkili ve verimli kullanılması çocukları ruhsal ve duygusal anlamda rahatlatırken aynı zamanda onların okuma alışkanlığı kazanmalarını da sağlayabilecektir.

Çocuklar özellikle virüsle ilgili haberlere maruz kaldıklarında ebeveynlerini veya sevdikleri kişileri kaybetme korkusu yaşayabilirler. Bunun önüne geçmek için hasta olan ve ardından iyileşen karakterleri içeren kitaplar okunabilir; tedavi, hastane, doktor, ilaç gibi kavramlar üzerinden olumlu açıklamalar yapılabilir.

Okunan hikayeler en ilginç yerlerinden veya çocuğun dikkatinin en yüksek seviyede olduğu anda kesilerek çocuğun devam etmesi ve hikayeyi tamamlaması istenebilir. Böylelikle hem çocuğun ifade edici dil becerileri desteklenmiş olur hem de hikaye içerisinde duygularını aktarma fırsatı sunulur.

Benzer bir şekilde hikaye okunduktan sonra çocuğun hikayeye dair resimlemeler yapmasının istenmesi, dinlediğini ve anladığını görsele dökmesi de farklı ve verimli bir etkinlik olacaktır. Bu yolla çocuk aynı zamanda duygularını somutlaştırma ve ebeveynine duygularını iletme imkanı bulacaktır.

Yine bu dönemde çocuklar yalnız kalmaktan endişe duyabilir ve gece uyku rutinleri değişebilir. Bu konulara yönelik resimli çocuk kitaplarını okuyarak, resimlerini inceleyerek ve karakterin neler hissetmiş olabileceğine dair sorular sorarak aslında çocuğun da neler hissediyor olduğunu aktarması için ortamlar oluşturulabilir. Kitapları okuduktan sonra karaktere atıfta bulunarak “Onun yerinde sen olsaydın ne hissederdin?”, “Böyle bir durumla sen karşılaşsaydın ne yapardın?”, “Sence bu sorun nasıl çözülür?” gibi empati ve problem çözme becerileri kazandıracak soruların çocuğa yöneltilmesi kitapların bir eğitim ve duygusal destek aracı olarak kullanılmasına yardımcı olacaktır.